Filozofia Sociale dhe shteti i Kosovës

Mr.Ali Hertica

Filozofia sociale, si etika, epistemologjia dhe ontologjia, është një specializëm brenda filozofisë. Por nëse etika ka të bëjë me pyetjen ‘çfarë duhet të bëj, epistemologjia me pyetjen ‘çfarë mund të di,dhe ontologjia me pyetjen ‘çfarë ekziston në të vërtetë?’, me cilën pyetje filozofike kemi të bëjmë kur korporojmë filozofia sociale? Përgjigja për këtë pyetje nuk është e paqartë. Filozofët që e konsiderojnë filozofinë sociale si specialitetin e tyre, nuk pajtohen mes tyre për kufijtë e këtij specialiteti. Kjo grindje është tipike për filozofët; është detyra e tyre të mos pajtohen. Sidoqoftë, është interesante t’i hedhim një vështrim më të afërt pikëpamjeve të ndryshme, sepse ajo që një filozof kupton nga filozofia sociale thotë shumë për lëvizjen filozofike të cilës ai ose ajo mund t’i llogaritet.

Një mënyrë për t’iu qasur kësaj pyetjeje është të pyesni veten nëse – dhe nëse po, si – filozofia sociale ndryshon nga specializmat e tjera, si etika, por veçanërisht filozofia politike. Ju shpesh shihni filozofinë sociale dhe politike të përmendura së bashku në të njëjtën frymë. Në universitet kam kryer lëndën ‘filozofia sociale dhe politike’ dhe ka profesorë të filozofisë sociale dhe politike. Pak filozofë specializohen në filozofinë sociale, por jo në filozofinë politike, ose anasjelltas. Kjo tregon se të dy i përkasin së bashku, por cila është saktësisht marrëdhënia.Shkurtimisht, një përgjigje e dëgjuar shpesh është kjo: si filozofia politike ashtu edhe ajo sociale kanë të bëjnë me pyetjen filozofike të nderuar nga koha “çfarë është drejtësia?”. Filozofia politike fokusohet kryesisht në drejtësinë e shtetit, ndërsa filozofia sociale përqendrohet në drejtësinë e institucioneve dhe praktikave shoqërore.

Kjo përgjigje është një përgjigje e shkëlqyer: e shkurtër, koncize dhe përgjithësisht e mjaftueshme për përdorim të përditshëm. Por sapo të gërmoni pak, rezulton se ky dallim shkon më thellë nga sa duket. Nuk është vetëm një çështje e ndarjes së punës. Ky dallim tradhton një këndvështrim thelbësisht të ndryshëm se ku duhet të kërkojmë drejtësi: në nivelin e shtetit apo në nivelin e shoqërisë.Kontrolloje. Asnjë shtet apo shoqëri nuk është krejtësisht e drejtë (nëse vetëm sepse ne nuk pajtohemi mes vete për atë që është e drejtë dhe çfarë jo). Kështu që ju mund të shihni padrejtësi kudo. Tani pyesni veten se cilën formë të padrejtësisë do të dëshironit të eliminoni më shumë. A ka lidhje me pushtetin e shtetit? Pastaj jeni marrë me filozofinë politike. Megjithatë, nëse mendoni se padrejtësia ka të bëjë me fuqinë e strukturave shoqërore dhe presionin e kolegëve, atëherë ju kërkoni drejtësinë përmes metodave të filozofisë sociale. Filozofia, sipas Overstreet, deri atëherë ishte e marrë kryesisht me shkencat natyrore. Epistemologjia (çfarë mund të dimë?), logjika (çfarë përfundimesh mund të nxjerrim?) dhe metafizika (nga çfarë përbëhet bota?) u zbatuan kryesisht në hipotezat shkencore. Filozofia ishte e pajisur keq për të lëshuar të njëjtat teori në shkencat sociale. Prandaj ishte koha e fundit që filozofia ta merrte seriozisht detyrën e saj të re. “Çdo shkencë sociale do të përdorë konceptet e veta karakteristike. Filozofia duhet të jetë kritika e plotë dhe sistematike e kësaj”, argumentoi Overstreet.

Merrni ekonominë. Qëllimi i shkencës ekonomike është mbledhja e njohurive për funksionimin e tregjeve. Ajo formulon ligje dhe modele ekonomike që u ngjajnë ligjeve dhe modeleve shkencore natyrore, me përjashtim të faktit se ato zbatohen më shumë për realitetin ekonomik sesa për natyrën. Në marrjen e njohurive për forcat e tregut, shkenca ekonomike përdor koncepte të tilla si ‘mallra’, ‘vlera’ dhe ‘punë’. Por çfarë “të mirash” përfaqësojnë mallrat.A mund të shprehet vërtet vlera në para dhe çfarë vlere është vlera ekonomike. Dhe a është vërtet kuptimi i punës njerëzore i njëjtë me kuptimin e ‘punës’ siç përdoret në modelet ekonomike.Sipas Overstreet, pyetje të tilla janë fusha e filozofisë sociale: filozofia kritike e shkencës për shkencat sociale.Overstreet ishte optimist për zhvillimin e shkencave sociale dhe filozofisë sociale si kritik i tyre. Ai supozoi se shkencat sociale do të përjetonin të njëjtin lulëzim si shkencat natyrore dhe se filozofia sociale do të lidhej me ato shkenca si filozofia klasike e lidhur me shkencat natyrore. Ky optimizëm u la pas nga filozofi britanik Peter Winch në vitin 1958, me librin e tij Ideja e një Shkence Sociale.Që shkencat shoqërore janë në fillimet e tyre është bërë një klishe midis shkrimtarëve të teksteve shkollore për këtë temë,” fillon libri i Winch, “Ata pretendojnë se shkencat shoqërore gradualisht ndjekin shkencat natyrore në emancipimin e tyre nga zotërimi i filozofisë; se ka qenë një kohë kur nuk ka pasur dallim të qartë midis shkencave natyrore dhe filozofisë, por që falë zhvillimeve në shekullin e shtatëmbëdhjetë, shkencat natyrore kanë bërë hapa të mëdhenj përpara. Por, thonë ata, ky revolucion ende nuk ka ndodhur në shkencat shoqërore, ose është ende duke u zhvilluar. Ndoshta shkencat sociale nuk e kanë gjetur ende Njutonin e tyre, por rrethanat në të cilat mund të lindë një gjeni i tillë po vijnë. Por mbi të gjitha, thuhet se ne duhet të ndjekim metodat e shkencave natyrore dhe jo ato të filozofisë, nëse duam të bëjmë përparim. Propozimi im në këtë libër është të minojë këtë konceptim të marrëdhënies midis shkencave natyrore, shkencave sociale dhe filozofisë.A është e mundur që shkencat sociale të gjejnë Njutonin e tyre? A mund të imagjinohet që dikush do të formulojë ndonjëherë një ligj ose teori aq thelbësore për të përshkruar funksionimin e shoqërive, siç është ligji i gravitetit për funksionimin e natyrës? Sipas Winch, kjo nuk është e imagjinueshme. Sipas tij, është e pamundur të kuptohet funksionimi i strukturave shoqërore për dikë që është jashtë tyre. Në fund të fundit, strukturat shoqërore ndjekin të gjitha llojet e rregullave – të cilat mund t’i dini vetëm nëse jeni të aftë në to si pjesëmarrës. Ashtu siç nuk mund ta kuptoni siç duhet lojën e shahut nëse vetë nuk jeni një shahist disi i aftë. Prandaj, ideja e një shkence sociale, sipas Winch, nuk ka kuptim nëse duam të ruajmë shpresën se shkencat sociale gjenerojnë njohuri në një mënyrë të ngjashme me shkencat natyrore: objektivizuese, përshkruese nga këndvështrimi i një të shkëputur. vëzhgues. Nëse shkencat shoqërore duhet të vlejnë një shuplakë në fytyrë, argumenton ai, ato do të duhet të përdorin metodat e filozofisë: normative dhe subjektive, nga këndvështrimi i një pjesëmarrësi të angazhuar: “Çdo studim i vlerës së shoqërisë është domosdoshmërisht filozofik. , dhe çdo filozofi që ia vlen ka të bëjë me shoqërinë njerëzore..