Shuarja e Çaushit

NGA MERXHAN JAKUPI

Çaushit shpesh i pengonte zëri i lartë i këngëve që i dëgjonte nga distanca, por, megjithatë, kishte mirëkuptim, duke menduar se ata nuk kishin edhe gjithaq faj, ishin të rinj dhe gjaku u vlonte dhe mendja u fluturonte përtej bjeshkëve. Atëherë, atij iu kujtua ushtima dhe buçima e lodrave dhe zëri i curleve, kur ustai i skuqur në fytyrë, me buzë e faqe të fryrë, sa mendonte që në çdo çast do t’i pëlcisnin, krijonin atmosferë gazmendi. Ia afronin atij curlet te veshi, ndonëse i vinte shurdhues dhe i bezdisur zëri çjerrës i tyre. Pasi i shpërndau këto kujtime të hershme, ngriti kokën, duke u përqendruar në një cep të kopshtit, ku dukej pema e dardhës përplot fruta.
Ai shikoi ngultas përpara tij, duke ngritur vetullat e duke rrudhur ballin. Për një moment hoqi plisin e bardhë, që ishte zverdhur paksa nga yndyra e moteve, ku spikatej koka tullace. Ai, pastaj, ktheu plisin në kokë me dorën e djathtë, sepse pa plis i erdhi sikur të kish mbetur me trup pa rroba. Ishte mësuar gjithë jetën ta mbante atë simbol kombi mbi kokë dhe nuk mund të ndahej prej tij as për një çast.
Që nga pranvera e deri në fund të verës, kalonte nën hijen e dardhës. Ajo dardhë në kopsht ishte shumë e vjetër. Duke pushuar në atë moshë të thyer, nën hijen e dardhës, i shtronte pyetje vetes për shumë gjëra. Kushedi sa herë erërat dhe stuhitë kishin fryrë mbi këtë pemë dhe ajo asnjëherë nuk ishte shkulur nga rrënjët, edhe pse ishte luhatur e lakuar ndër furtuna.
“Nuk të dogji dhe rrufeja e po qëndron si një tempull, krenare dhe e pamposhtur, kryelartë”, i kaluan këto mendime në kokën e Çaushit. “Çfarë koincidence e, njëherësh, edhe mister. Kemi përjetuar shumë gjëra, së bashku, unë dhe ti, o dardhë, që po më bën hije…”, mendoi në vete, Çaushi.
Ishte një natë vere me vapë. Era e lehtë dhe aroma e luleve vinte valë-valë nga bjeshkët. Çaushin, si fëmijë, shpesh e vinin në gjumë, duke e luhatur. Ai shihte ëndrra të bukura nën hijen e asaj dardhe. Në një çast, Çaushi u shtang, duke marrë frymë thellë. Pastaj i drejtohet kësaj peme, sikur një motre. Që kur kishte lindur, e kishte gjetur atë po në atë vend, të palëkundur, kokëfortë dhe, tash, që është duke e pritur vdekjen, do ta lërë siç e kishte gjetur, ashtu si në fëmijëri, kur loznin me shokët dhe me padurim pritnin të piqen frutat, për t’i gjuajtur me gurë degët dhe për t’i tundur ato, mos do të piknin ndonjë në duart e tyre, duke mos pritur që të piqeshin mirë.
Çaushi i shtrirë në një batanije prej leshi, që kishte vejtur nëna e tij, mbuloi gjunjët deri në brez, sepse sapo kishte filluar të fryjë era e bjeshkëve. Ai kishte kaluar të nëntëdhjetat dhe i dukej se kishte jetuar aq gjatë, sa një shekull. Për një çast, bëri bilancin e jetës dhe iu duk se po i vinte fundi.
* * *
Me atë rradake që kishte, Çaushi ndau jetën në katër faza; dyzet vitet e jetës i kishte kaluar në periudhën e asaj Perandorie që mbeti me shekuj. Prej tyre, gjysmën në katundin e tij. Si shtegtar, kishte jetuar larg tokave të vendlindjes, në ato vise përtej Dardaneleve. Pastaj, pas kthimit, edhe njëzet vjet kishte jetuar në kohën e Monarkisë së huaj dhe katër vjet në liri të plotë, kur, edhe në katundin e tij, erdhi Mbretëria e Mëmëdheut dhe, në fund, më shumë se dy dekada në shtetin që u shthur. Ky ishte bilanci i jetës së tij ndër dekada, ashtu si e mendoi dhe e shtjelloi në kokën e vet.
Çaushit iu kujtua dita kur kishte zbritur në atë qytezë të rrafshit dhe kishte futur kokën në atë Teqe bektashiane, ku ishte takuar me Baba Shehun. Në bisedë me të, shehu e kishte pyetur atë se në cilën fazë të jetës kishte shijuar lumturinë dhe lirinë. Çaushi i kishte thënë se më i lumtur gjatë jetës kishte qenë një periudhë shumë të shkurtër, në atë të kohës së Mbretërisë së Mëmëdheut, kur pushteti u shtri edhe këndej bjeshkëve. Atij i paraqiteshin pareshtur të gjitha këto faza të jetës që i kishte kaluar.
Pasi shkundi shpuzën e cigares në tokë dhe nxori tymin përnjëherë nga goja dhe hundët, shtëllunga-shtëllunga, që shpërndahej në ajër, hodhi shikimin te krahët që i ishin vyshkur, pastaj nxori nga xhepat e gunës tespihet që i kishte sjellë nga Vendi i Bekuar, në atë vend ku mëkatarët i afrohen Zotit. Iu kujtua kthimi që andej për në vendlindje, kur kishte mbushur torbën me tespihe, për t’u dhënë dhuratë miqve e dashamirëve, kur do të vinin në vizitë tek ai. Por, tespihet e tij ishin të veçanta, sepse i kishte marrë ato që ishin prej fildishi. Çaushi thithte cigaren me kënaqësi, duke mbajtur atë gjithnjë mes dy gishtave të dorës së djathtë, që kishin marrë një zverdhim gjatë viteve.
Çaushit i thernin këmbët dhe gjunjët, kishin dhembje të padurueshme. Shpesh i kalonin nëpër trup do të dridhura ethesh reumatike. Atij i kujtoheshin fjalët e gjyshit, qëkur ishte si fëmijë, rrëfente i shtrirë në shtratin e vdekjes dhe thoshte: “Foshnjat duke fjetur, rriten, ndërsa pleqtë, duke fjetur, vdesin!”
Tek ai, përkundrazi, gjumi s’i vinte në sy. Kishte hyrë në moshë të thyer, shpesh kalonte netët pa gjumë ose me pak gjumë, duke kujtuar gjithë atë peshë të rëndë të jetës, që e kishte kaluar dhe e kishte mbajtur mbi shpatulla. Mbështetur mbi një shtrat provizor, që ishte shtruar me duaj të gjatë thekni, sytë i kishte drejtuar tek degët e lëvarura të dardhës. Ai shikonte me një përqendrim të madh se si dy zogj cicëronin; njëri dukej i qetë, ndërsa tjetri e ngacmonte me sqepin e gojës, sikur donte t’i japë ndonjë mesazh jete.
Çaushi, duke qëndruar ashtu i stepur, iu drejtua dardhës me një belbëzim melankolik: “Ah, lumë ti, o dardhë, paç uratën dhe bekimin tim; lumë ti që do të rrosh e do të mbërrish ta shohësh zogun. Unë, si një i shkretë, shijova për kohë shumë të shkurtër begatitë e kësaj bote…Ah sikur të lindja edhe njëherë, të vazhdoja ta shoh zonjën time dhe të vdisja, nuk do më dhimbej shpirti. Do të ikja nga kjo botë i lumtur!”.
Çaushi dëgjoi ezanin nga minarja, që vinte sikur të ishte shumë afër shtëpisë së tij. Nxori orën nga xhepi, atë të cilën ia kishte sjellë i biri nga një shtet me fusha të gjera, si dhe atë transistor, nga i cili, Çaushi, shpesh dëgjonte lajmet e pasdarkes.